/! Her Daldan Bilimin Merkezi /!

 
Göktürkler'in türeyişleriyle ilgili olarak tarihsel kaynaklarda yer alan destan. Farklılıklar taiıyan çeşitlemelerinde ortak nokta, Türkler'in bir kurttan türemiş oldukları destanıdır. eski bir çin kaynağında türeyiş söyle anlatılır: Göktürkler komşu bir ülkeye yenilirler, on yaşında bir çocuk dışında tüm topluluk yok edilir. Çocuğun el ve ayaklarını kesip bir bataklığa atarlar. Bir dişi kurt gelir,çocuğu besler. Çocuk büyüyünce dişi kurtla birleşir, kurt gebe kalır. Düşmanları onun yaşadığını öğrenince asker gönderirler. Kurt, çocukla birlikte bir dağın eteğindeki mağaraya sığınır, burada on oğlan doğurup büyütür. oğlanlar evlenince çoğalırlar, he birinden bir soy türer. göktürklerin başı olan Asena'nın kabilesi de bu soylardan biridir. Birkaç kuşak sonra mağaradan çıkar, Avarlar'a bağlanırlar. altay dağlarının eteklerine yerleşip juan-juanlar'ın demircileri olurlar. Cengiz İmparatorluğu ortaya çıkarken Göktürkler'in bu eski destanı Moğollar'a yakıştırılmıştır. Cengiz Han çağındaki ergenekon destanını XIII.y.y.'da moğol tarihçi Reşidettin, Cami üt-tevarih adlı farsça yapıtıyla yazıya geçirmiştir. Yazarın fsaneyi halk arasında yada Türk-Moğol halk şairlerinden derlediği kabul edilmektedir. Ergenekon adını taşıyan bu destan ilk şeklinden değişiktir. İslamiyet'in etkisiyle, kurttan doğan çocuk motifi kalkar ve destan Moğollar'a mal edilerek Cengiz'in soyu ile birleştirlir.

Destanda yer alan Demirci motifi, 5. y.y.'da juan-juanlar tarafından Altay'da maden ocaklarında çalıştırılırken ayaklandıkları ve kurtuldukları çin yıllıklarında yazılan bir türk boyunun tarihsel serüveniyle birleşir. Kişi adı olarak gösterilen Börteçine'nin moğolcada bozkurt anlamına gelmesi de ergenekon destanını en eski şekline bağlayan işaretlerdendir. 17.y.y.'da Hive hanı Ebülgazi Bahadır Han'ın, Reşidettin'den yararlanarak doğu türkçesiyle yazdığı Şerecere-i Türk'te destanın bir çeşitlemesi daha yer alır. Buna göre Moğollar'ın başında İl Han vardır. Tatarların başında da Sevinç Han bulunur. Moğollar çok kalabalık olduklarından bütün savaşlarda üstün gelirler. Sevinç Han, Kırgız Han ile daha başka hanlara armağanlar gönderir. Moğollar'dan öç almak üzere anlaşırlar. Hepsi birleşerek Moğollar'ın üzerine yürürler. On günlük bir savaştan sonra moğollar üstün gelirler. Sevinç Han beylerini toplayıp gizlice görüşür, Moğollar'ı ancak hile ile yeneceklerine kara verirler. Bütün çadırlarını kaldırıp kaçarlar. Moğollar güçsüzlükten kaçtıklarını sanarak bunları kovalarlar. Yinelenen çarpışmada Moğollar yenilirler; yetişkinler kılınçtan geçirilir, çocuklar tutsak alınır. Moğollardan dünyada iz kalmaz. Sevinç Han ülkesine döner. il Han'ın oğulları savaşta ölmüşlerdir; yanlız en küçükleri Kıyan hayatta kalmıştır. Kıyan ile İl Han'ın kardeşi oğullarından Nüküz de o yıl evlenmiştir. bunlar eşleriyle birlikte kaçarak at, öküz, koyunun bol olduğu bir bölgeye gelirler. Buradaki sürüleri alarak sarp bir dağdan geçen karla örtülü bir yolu izlerler. Ancak bir deve yada keçinin geçebileceği bir dar yoldan geçerler. Dağların kuşattığı elverişli bir alana yerleşirler. Buraya "Ergenekon" adını verirler. Dörtyüz yıl orada kalıp çoğalırlar; artık buaraya sığamayacaklarını anlayarak göbe karar verirler. Bir yol ararlar, bulamazlar. bir demirci dağda bir demir madeni olduğunu, onu eritirlerse yol bulabileceklerini söyler. Dağın geniş bir yerine bir kat odun, bir kat kömür yığarlar. Yetmiş deriden körükler yapıp, yetmiş yere kurarlar. hep birlikte körüklerler.Yüklü bir deve geçecek kadar yol açılır, dışarı çıkarlar. O günü bayram sayarlar. börteçine'nin önderliğinde eski düşmanlarıyla savaşırlar.Dörtyüz yıl sonra öçlerini alırlar. Destanda sadece kurt modifi ortadan kaldırılmıştır. Kurdun varlığı ancak son Hakanları Börteçine'nin (Bozkurt) adında yaşar. Ergenekon destanının en önemli yanı, Türkler'in demircilikle ilgisine yer vermesidir. maden işelemek, demirden silahlar yapmak Eski Türkler'in sanatıdır. Göktürklerin demirden bir dağ eritmeleri, bunu yapan kahramanlarını demirci sözüyle ölümsüzleştirmeleri bununla ilgilidir. Türkler'in Ergenekon'dan çıktıkları gün yıldönümü olarak kutlanır, bu törenlerde ocakta kızdırılmış demirler örs üzerinde dövülürdü.

Kaynak: Büyük Larousse Ansiklopedisi Cilt 6, sayfa 3764